Na zaproszenie pani kierownik filii nr 7 Biblioteki pod Atlantami, Doroty Sternik, prezes Towarzystwa Miłośników Szczawna-Zdroju, Iwona Czech, przedstawiła, 20 czerwca 2017 roku, historię bitwy na Czerwonym Wzgórzu w formie prezentacji multimedialnej. Bardzo licznie zgromadzonej publiczności opowiedziała także o innych wydarzeniach związanych bezpośrednio lub pośrednio z 210. rocznicą bitwy, w której udział wzięli lansjerzy z pułku Ułanów Legii Polsko-Włoskiej. Po trwającej półtorej godziny prelekcji prezes TMSZ promowała wydaną przez Burmistrza Szczawna-Zdroju książkę pt. Szczawno-Zdrój. Bitwa na Czerwonym Wzgórzu. We wstępie tego wydania autorka – Iwona Czech – napisała m.in.:
Inspiracją do napisania niniejszej publikacji były przypadające na rok 2017 rocznice, ważne zarówno w wymiarze państwowym, jak i lokalnym (220. rocznica powstania Legionów Polskich we Włoszech, 220. rocznica powstania Mazurka Dąbrowskiego, 210. rocznica bitwy pod Szczawnem, 90. rocznica ustanowienia Mazurka Dąbrowskiego oficjalnym hymnem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej). Mają one związek z regionem powiatu wałbrzyskiego, a w szczególności ze Szczawnem-Zdrojem, dlatego powstała idea, aby połączyć je i wyeksponować w jednym wydaniu. Informacje zawarte w tekście książeczki są efektem penetracji wielu źródeł, do których należą zarówno monografie uznanych autorytetów, zajmujących się historią zawodowo, jak i anonimowych autorów korespondencji czy też pamiętników pochodzących z omawianego okresu. Historia jest dziedziną rozległą i otwartą, ciągle odkrywaną, a przez to żywą. Wśród niezliczonych materiałów skatalogowanych w archiwach, a dostępnych dziś dzięki ich digitalizacji, dotrzeć można do informacji wzbogacających, bądź rewidujących wcześniej publikowane opracowania. Analiza tych materiałów daje możliwość powiązania i porównania ich z innymi dostępnymi dokumentami. Intencją autorki było uzupełnienie wiedzy już znanej, upowszechnionej w artykułach i okolicznościowych wydaniach, o informacje niecytowane jeszcze, pochodzące z tekstów źródłowych i zbiorów archiwalnych.
W roku 1797 powstały we Włoszech legiony polskie pod dowództwem Jana Henryka Dąbrowskiego. Nicią łączącą tę formację ze Śląskiem i ze Szczawnem-Zdrojem jest rozegrana 210 lat temu bitwa na Czerwonym Wzgórzu, zwana też bitwą pod Szczawnem lub bitwą pod Strugą. Udział w potyczce, do której doszło 15 maja 1807 roku, miał wracający do ojczyzny polski pułk lansjerów pod dowództwem majora Piotra Świderskiego. Polska kawaleria rozgromiła wówczas pruskie wojsko, okrywając się chwałą na polu bitwy. Do opisu starcia wojsk koalicji napoleońskiej z nieprzyjacielem, dodane zostały relacje pochodzące od osób uczestniczących w wydarzeniu. Jest więc fragment Popiołów Stefana Żeromskiego, do którego autor wykorzystał pamiętniki Wojciecha Dobieckiego, oficera i dziejopisa legionów; jest też sprawozdanie Piotra Świderskiego, kierowane do generała Rożnieckiego dwa dni po bitwie. Materiały te z pewnością dodają do suchych faktów historycznych wymiaru osobistego, indywidualnego.
Dwieście dwadzieścia lat temu napisana została przez Józefa Wybickiego w dalekiej Italii Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, zwana powszechnie Mazurkiem Dąbrowskiego. Warto poznać historię powstania tego tekstu, zwłaszcza że towarzyszyły jej ogromne emocje i nadzieje. Wierzono wówczas gorąco, iż nadszedł czas odbicia szablą tego, co obca przemoc zagarnęła. W wymiarze lokalnym dodatkowej wartości nabiera informacja, że w Szczawnie-Zdroju Mazurek Dąbrowskiego zabrzmiał po raz pierwszy właśnie po zwycięskiej bitwie z Prusakami, w której ułani pod wodzą Piotra Świderskiego odegrali decydującą rolę.
W tekście Mazurka…, w czwartej zwrotce, czytamy o Basi, nasłuchującej ze wzruszonym ojcem dźwięku tarabanów zwiastujących nadejście legionów. Józef Wybicki pisząc o dziewczynie przejętej wieścią o polskich żołnierzach mających wracać do ojczyzny, prawdopodobnie miał na myśli Barbarę Chłapowską. Z jej ojcem, Ksawerym, podczaszym wschowskim, łączyła go długoletnia przyjaźń. Kolejną więc nicią łączącą Mazurka… ze Szczawnem-Zdrojem jest właśnie postać Barbary Chłapowskiej, późniejszej żony generała Jana Henryka Dąbrowskiego. W dostępnych źródłach znajduje się wzmianka na temat pobytu Barbary Dąbrowskiej w Szczawnie-Zdroju (dawnym Salzbrunn) w okresie przed powstaniem listopadowym.
Do opisywanych w książeczce osób dodana jest historia pobytu w Szczawnie-Zdroju Benedykta Józefa Łączyńskiego, powstańca kościuszkowskiego, żołnierza legionów Jana Henryka Dąbrowskiego, kawalera Orderu Virtuti Militari. Nie jest on bezpośrednio związany ze wspomnianymi powyżej rocznicami, które spajają opowieści o pozostałych postaciach ujętych w tekście, jednakże charakter tej publikacji w pełni usprawiedliwia dołączenie generała Łączyńskiego do rejestru wybitnych Polaków walczących o wolną Polskę w okresie legionowym.
tekst: Iwona Czech
fot. użyczone z filii nr 7 Biblioteki pod Atlantami
